Η θέση του αγιογράφου στα Ελληνικά εικαστικά πράγματα

Έργο του Φίκου
Ενός αγιογράφου που δεν φαίνεται και τόσο...τελματωμένο
όσο θα ήθελαν οι κλειδοκράτορες των εικαστικών πραγμάτων στην Ελλάδα.
(πηγή Βικιπαίδεια)

Η κατεύθυνση της επίσημης καλλιτεχνικής παιδείας στη χώρα μας είναι βαθιά δυτικότροπη και δυτικοτραφής από την εποχή της δημιουργίας του νεοελληνικού κρατιδίου.  

Ειδικά την εποχή της ίδρυσης της Σχολής Καλών Τεχνών, όπου κυριαρχούσε η Σχολή του Μονάχου, όπως αποκαλούν την κυρίαρχη τάση της έντεχνης ζωγραφικής της της εποχής, το Βυζάντιο και ειδικά η Βυζαντινή Τέχνη ήταν κατασυκοφαντημένη από τους Δυτικούς, πράγμα που υιοθέτησαν και οι εδώ θαυμαστές τους. Θεωρήθηκε τέχνη “βάρβαρη” και “έξω από τους κανόνες της ζωγραφικής”.

Μάλιστα οι τότε φωστήρες της ελληνικής εικαστικής Τέχνης, η “Σχολή του Μονάχου”, δήλωναν πως θέλουν να επαναλάβουν όλο το εικονογραφικό πρόγραμμα της βυζαντινής αγιογραφίας, για τους Ιερούς Ναούς, αλλά πλέον “με τους κανόνες της ζωγραφικής”, όπως δήλωσε ο Λύτρας.*

Η Σχολή του Μονάχου δεν υπάρχει πια, γιατί σήμερα οι αυτοαποκαλούμενοι “έντεχνοι” Έλληνες εικαστικοί μιμούνται πιο σύγχρονα ρεύματα της Δύσης.

Επίσης, η Δύση έχει αλλάξει γνώμη για το Βυζάντιο και την τέχνη του, αλλά  οι Έλληνες εικαστικοί και ο κύκλος που τους διαμορφώνει και τους προωθεί δεν πήρε χαμπάρι αυτό το τελευταίο…

Ή κάνει πως δεν το πήρε χαμπάρι…
Διότι, πλέον η κριτική κατά της βυζαντινής αγιογραφίας στην Ελλάδα έχει αλλάξει. Δεν χαρακτηρίζεται  πια ως αντίθετη με τους ...κανόνες της ζωγραφικής, αλλά ως ένα ενδιαφέρον μεν, αλλά τελματωμένο αδιέξοδο. Πω πω μεγάλη χάρη μας έκαναν οι δάσκαλοι...

Έτσι οι αγιογράφοι, εκτός από τον Κόντογλου, που οι κληρονόμοι της Σχολής του Μονάχου  δεν τολμούν να εκμηδενίσουν, φανερά, είναι οριστικά εξόριστοι από το Καλλιτεχνικό Επιμελητήριο, μια που αυτό τους κατατάσσει στους ...διακοσμητές, δηλαδή κάτι παραπάνω από βιοτέχνες. Και όμως το ίδιο Επιμελητήριο κατατάσσει στους ζωγράφους καθηγητές Καλλιτεχνικών στην Δημόσια Εκπαίδευση που δεν έχουν καμιά άλλη εικαστική παρουσία.
Ούτε λόγος βέβαια για κάποια παρουσίαση του έργου των Αγιογράφων από τους υποτίθεται καθιερωμένους χώρους προώθησης των εικαστικών τεχνών. Η δικαιολογία πως οι αγιογραφικές δουλειές είναι εμπορικές ή/και αντιγραφές είναι αστεία, φυσικά:

Τα υαλοπωλεία, και πολλές γκαλερί, είναι γεμάτα από εμπορικές δουλειές που δεν είναι βυζαντινής τεχνοτροπίας, ούτε θρησκευτικής θεματογραφίας.

Όσο για αντίγραφα -κυρίως ξένων έργων- θα βρούμε μπόλικα, ακόμα και στις πλέον διαφημισμένες εκθέσεις Τέχνης.
Η μόνη πραγματική διαφορά είναι πως οι αγιογράφοι δεν κρύβουν πως έχουν πρότυπα ενώ οι περισσότεροι έντεχνοι βασίζουν την καριέρα τους στην απόκρυψη των προτύπων τους.

Η υπόθεση καταντά σκανδαλώδης, μια που τον εικοστό αιώνα, ο μεγαλύτερος όγκος της εικαστικής παραγωγής έγινε από τους αγιογράφους,

τα περισσότερα μνημεία - δηλ οι ιεροί ναοί - τοιχογραφήθηκαν από αυτούς,

οι περισσότερες εξαγωγές έργων τέχνης αφορούν σύγχρονες Εικόνες,

ενώ δεκάδες Έλληνες αγιογράφοι κλήθηκαν να ιστορήσουν τοιχογραφίες σε ναούς του εξωτερικού -και όχι μόνο Ορθόδοξους.  

Όλα αυτά δεν διαδίδονται ούτε διαφημίζονται, ούτε αξιοποιούνται εθνικά, ενώ μια τυχόν έκθεση “έντεχνου” εικαστικού στο εξωτερικό γίνεται... αντικείμενο λατρείας.

Εννοείται, βέβαια, πως οι σύγχρονοι αγιογράφοι διασώζουν μια τεχνοτροπία που είναι βαθιά ελληνική. Αυτό φυσικά δεν ενδιαφέρει τους δυτικοτραφείς μέντορες της “Ελληνικής” Τέχνης.
Ούτε τους ενδιαφέρει ότι μορφές σαν τον Τσαρούχη, τον Βασιλείου, τον Εγγονόπουλο ξεκίνησαν ως αγιογράφοι, ενώ δεκάδες άλλων αναγνωρισμένων ζωγράφων ασχολήθηκαν επίσης με την Βυζαντινή αγιογραφία. Ορισμένοι από αυτούς μάλιστα, προσπαθούν να το ...κρύψουν!
Επιπλέον - και είναι το σημαντικότερο - μέσω της επαφής τους με τους πιστούς που δωρίζουν έργα στις εκκλησίες, οι αγιογράφοι είναι οι μοναδικοί εικαστικοί που φέρνουν σε επαφή  με την Τέχνη ένα μέρος του κοινού που δεν θα ενδιαφέρονταν για άλλη εικαστική δραστηριότητα, ούτε θα έρχονταν σε επαφή με άλλο είδος εικαστικής Τέχνης.

Έτσι λοιπόν, τόσο σε εγχώρια, όσο σε διεθνή δραστηριότητα, οι Έλληνες αγιογράφοι βρίσκονται στην κορυφή των Ελλήνων εικαστικών, όσο κι αν οι αυταπατώμενοι “κλειδοκράτορες” της ελληνικής Τέχνης τους αγνοούν. Φυσικά, και οι αγιογράφοι έχουν τόσα μεμπτά και τόσα ελαττώματα στην δουλειά τους, όσα και οι υπόλοιποι Έλληνες εικαστικοί. (μερικά από αυτά αναφέρθηκαν πιο πάνω) Αυτό, είναι άλλο θέμα, ή καλύτερα ένα άλλο κεφάλαιο του θέματος, που θα μας απασχολήσει εν καιρώ.

Οι αγιογράφοι δεν πολυενδιαφέρονται για τον παραμερισμό τους βέβαια. Γιατί, απλούστατα, είναι τόσο παραμερισμένοι, όσο μια γάτα είναι παραμερισμένη έξω από μια ...ποντικοφωλιά.

Μάλλον, λοιπόν, είναι οι δήθεν “έντεχνοι” που έχουν αυτοαποκλειστεί από το κύριο σώμα της επαγγελματικής εικαστικής παραγωγής στην Ελλάδα σήμερα, που εξακολουθεί να είναι η βυζαντινή Αγιογραφία.

Οι αγιογράφοι είναι τόσο απασχολημένοι με το έργο τους, που δεν τους αφορά τι κάνει η μικρή κλίκα που νομίζει πως ελέγχει την Τέχνη στην Ελλάδα.

Εσάς;

Δημήτρης Σκουρτέλης

---------------------------

Υστερόγραφο:
Η αδυναμία επαφής των δυο κόσμων, φυσικά, δεν είναι μόνο εικαστικό πρόβλημα. Είναι μια πλευρά της γενικότερης αντίθεσης ανάμεσα στον Ρωμιό και τον αυτοαποκαλούμενο “Έλληνα”, ανάμεσα στο Βυζάντιο και τη Δύση. Είναι η παλιά και κατασυκοφαντημένη αντίθεση Ενωτικών και Ανθενωτικών, όπου όσοι μας ξεπούλησαν στη Δύση χωρίς αντίκρυσμα, βάφτισαν όσους το επισήμαναν ...προδότες. Είναι οι δυο Ελλάδες, που αδυνατούν να επικοινωνήσουν...
-----------------
Σημείωση:
*Νικηφόρος Λύτρας, αλληλογραφία, στο “Οι Έλληνες Ζωγράφοι” τομ 1 σελ. 107